İLÇENİN TARİHÇESİ
Yavuz Sultan Selim devrinde (1512-1520) Şebinkarahisar’a bağlı olan Trabzon, Canik (Samsun) ve Ordu Erzincan eyaletine bağlanmıştır. 1805 yılında Ünye Trabzon’a bağlanmış, 1831 yılında yapılan idari taksimatla da Fatsa sınır yapılarak; Ünye ve batısı Samsun Livası’na bağlanmıştır. Ünye, Cumhuriyetin ilanından sonra il yapılan Ordu’ya bağlanmış ve Çaybaşı ise Ordu ilinin batısındaki Ünye’nin bir köyü olarak yerleşimini sürdürmüştür.
İLÇENİN YAKIN TARİHİ
İlçeye Çaybaşı adı 1960 yılında verilmiştir. Çaybaşı adının veriliş nedeni Akkuş ilçesi topraklarında doğan Akçay (batıda) ile Curi (doğuda) çaylarının oluşturduğu vadilerin tam ortasında ve doruk noktasında kurulmuş olmasındandır. 1960 yılına kadar Çaybaşının adı Çilader köyü idi. Köyün merkezi ise bugünkü Çayır Mahallesi’dir. Çilader isminin verilmesiyle ilgili çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Rivayetlerden ilki; köyde Çilağa adında zalim birinin olduğu, köylülerin onun adına iş yaparken ‘Çilağa derki’ diye söz başladıkları ve emri yerine getirdiklerini zamanla da “Çilağa derki” sözünün halk arasında yaygınlaştığı, Çaybaşı’nın köy statüsüne kavuştuğunda, Çilader adının köyün adı olduğu söylenir. İkinci rivayet ise; Osmanlı devletinin son zamanlarında bölge halkının Rum ve Ermeni çeteleri tarafından zulme uğradığı ve aynı zamanda fakirlik ve savaşlar gibi etkenlerden dolayı halkın çektiği çileye atıfta bulunarak ‘Çilader’ adının verildiği söylenir. Yörenin çok eski bir yerleşim birimi olduğu, tarihi kalıntılardan anlaşılmaktadır. Çaybaşı Çay Mahallesi’nde Yunanlılara ait mezarlıklara, kerpiç mezarlara, küllerin seramik kaplarla gömüldüğü mezarlara rastlanmıştır. Klasik Yunan dönemine ait gerdanlık ile bir çit küpe ve kolye bu yörede bulunmuş ve Samsun Arkeoloji Müzesine teslim edilmiştir.
CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÇAYBAŞI
Cumhuriyet döneminde Çaybaşı köy statüsüne kavuştuğundan Çileder adı Çilader olarak değiştirilmiştir. Çilader, Cumhuriyetin ilk yıllarında Tekkiraz Nahiyesi’ne bağlı merkezi bir köy idi. Çevre köylerle ve İkizce ilçesine bağlantısından dolayı Çayır Mahallesi’ndeki mescitte karakol kurulmuştur. Mescitte karakol kurulması Çiladerde ilk devlet hizmeti olarak kayıtlara geçmiştir. Yörenin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla fırın, bakkal, lokanta, terzi vb. yerler açılarak Çaybaşı’nda toplu yerleşim birimleri oluşmaya başlamıştır. Yerleşim birimlerinin oluşmaya başlaması ulaşım sorununu ortaya çıkarmıştır. Ünye-Çilader arasındaki yol yapım çalışmaları, insan gücüyle başlatılmıştır. İlçenin asıl kurucusu olan Talip BAYRAK’ın gayretiyle yol çalışmaları düzene girmiş ve Çaybaşı’na ilk motorlu araç 1950 yılında gelmiştir. 1952 yılında pazar yeri kurulmuş ve çevreyle hızlı bir etkileşim başlamıştır. 1955 yılında Çilader Nahiye olmuştur. İkizce İlçesi bu Nahiye’ye dahil edilmiştir. 1960 yılında Çilader ismi değiştirilmiş ve Nahiye’ye Çaybaşı adı konulmuştur. 1967 yılında ortaokul açılmıştır. 1972 yılında ise Belediyecilik düzeyine geçilmiştir. İlk Belediye Başkanı ise Talip BAYRAK’dır.
ÇAYBAŞI’NIN İLÇE OLMASI
1972 yılından itibaren halkta Çaybaşı’nın ilçe olması düşüncesi gelişmeye başlamıştır. Bu düşünce Belediyecilik hizmetlerinin başlamasıyla artmıştır. 19.06.1989 tarihinde 21157 sayılı kanun teklifi ile Çaybaşı’nın ilçe olması İçişleri Komisyonu’nda görülmüş ve 9 Mayıs 1990 tarihinde “Çaybaşı’nın İlçe Olması” kararı alınmıştır. 21 Mayıs 1990 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmasından sonra, 9 Ağustos 1991 tarihinde Fatih ŞAHİN’İN kaymakam olarak göreve başlamasıyla, idari statü tamamlanmıştır.